50 vloaz zo: Kammedoù kentañ war al Loar
50 vloaz zo rik e z’ae mab-den war al Loar. Evit ar wech-kentañ ! Ma vijec’h bet ganet, ho peus soñj, kredapl braz, eus al lec’h e vezec’h en eur-mañ! Dirak ar post-braz, pe dirak ar post-bihan d’an nebeutañ?
Loarell rusiek Spoutnik e 1957, a-us da Vreizh
.
Me m’eus soñj eus ar loarell gentañ – « Spoutnik » hec’h añv – gwelet war-eeun war volz zu-sac’h, a-us da Vreizh e miz Here 1957. Rak ne oa ket a c’houmoul a-us d’am fenn, en noz-mañ.
Apollo XI e 1969: dre un diviz politikel (Kennedy) hag ur skiantour alaman dispar (Von Braun)
.
Mes evit Apollo XI, n’am eus gwelet tra ebet ouzh ar skinwell, dre ma oan o veajiñ e kalon bro Alamagn ma oa deuet deusouti , e dibenn an eil brezel-bed, ar pennoù braz, an ijinourien barrekañ, treset ha savet gante fuzeennoù an avañtur-mañ (Werner von Braun hag e skipailh evit Amerika diouzh un tu, skipailh Korolev evit Rusia diouzh un tu all). Berrig-berr, tro-dro din, n’e oa skinwell ebet ! Pa soñjan, e chom keuz ganin betek henn…
Gweladenniñ kab Kennedy
.
Setu perak, a c’helllit krediñ, on bet plijet braz kalz diwezatoc’h gwelout toud ar bitrakoù-se e kreizenn Kab Kennedy (Kennedy Space Center) – gwelet e-touez fotoioù ar pennad-mañ)-. Eno, selaou ouzh unan bennak – ha pa vefe un ijinour war e leve – kaozeal diwar-benn ar mare-mañ a zo un doare d’en em gavout tost-tre diouzh an darvoudoù istorel-se!
Diwar ar pleustradeg hervez un astraer eus an NASA
.
Evit gwir, tro m’eus bet ivez, un ugent vloaz bennak zo, da selaou ouzh un astraer deus an NASA, e bro-C’hall. En ur sal leun chouk e oa aketus-aketus an dud ouzh e selaou, ken ma oa ispisial-kaer an aergelc’h. Hemañ en deus lâret un dra ha n’am eus ket ankounac’het. Tri damm skiant-prennet zo evit pleustradeg un astraer. Da lâret eo, pleustriñ:
. e-barzh ur poull-neuial
. e-bourzh ur c’harr-nij ispisial e nij (G-zero, d.l.e kaout un teñva eus an dibounnerder e-pad ur prantadig bihan)
. e-barzh ur mekanik digreizus («centrifugeuse», e galleg), ur seurt rod braz hag a dro buan a-walc’h
Sell’ta! Ret eo d’an den kenstagañ an tri damm-se a skiant-prennet. Ouzhpenn-se eo bezañ e-bourzh un egor-lestr (lec’h n’eus pounnerder ebet) pe d’an egor (prantadoù er-maez) ! Un dra ha na c’heller kenveriañ ouzh tra all ebet, un dra nevez mik eo !l
Kennedy d'ar 25vet a viz mae 1961 : « We choose to go to the Moon ».
.
Distroomp da vare ar Prezidant «Kennedy » (un añv iwerzhonat, a zo tost outañ ar brezhoneg « Quenerc’hdu/ Kenerc’h Du », keta ?). «we choose to go to the Moon. / Choajet hon eus mont betek al Loar, n’eo ket dre ma’z eo aes mes rak ez eo diaes! »
A-raok fin an dekvloaziad. A-raok en doa goulennet digant Werner von Braun pevare e vefe posubl tizhout Al Loar (ha distreiñ, anat deoc’h). Respontet e noa von Braun: 1968! Ne oak et Kennedy ur penn foll. Prederiet en doa, douetañs en deus bet, ha divizout ha goulenn digant an Amerikaned pediñ evit ar raktres-se….
Kroget eo bet gant ar program « Mercury» (un den), ar program «Gemini» (daou zen, fuseenn 30 m a uhelded, 154 ton he fouez) war-e-lerc’h, hag ar program «Apollo» (tri den, fuseenn 110 m hec'h uhelded, 3000 ton he fouez) war-e-lerc’h c’hoazh.
N’eo ket bet hep skoilhoù, an hini gwashañ o vezañ maro tri astraer e tan- gwall Apollo1 (White, Grissom, Chaffee). Diouzh-tu ar rusianed ez eus bet ur c’hosmonaot marvet nemetken (e doare ofisiel): Komarov. A-benn ar fin tizhet eo bet ar pal e miz gouere 1969, just a-walc’h…
Fuzeennoù an NASA, evit gwir e mirdi Kap Kennedy!
.
En ur sell a-dost ouzh ur fuzeenn « Titan» hag he c’hlozenn « Gemini» on bet souezhet braz… Evel ur c’hraion-metal a c’hellfe tarzhañ en ul loc’hañ, daou zen skoaz-ouzh-skoaz en he beg eo! Munut-tre eo ar glozenn. Plas ebet evit lakaat an divskar da fiñval! Betek henn, a soñje din, e veze asur ha trankilik an teknik. A-daol trumm: cheñchet eo penn d’ar vazh! Pegen hardiz eo, pegen risklus, pegen diskoñfortus! Dre genoù ar gazetennourien, n’am boa ket komprenet, met dirak ar fuzeennoù-se e teu da vezañ sklaer pegen kalonek e veze – hep marc’hatañ – paotred an Egor.
Kendalc’homp. Ha gwelet ho peus an teir abadenn skinwell ( Arte - Thema) diwar an istor-se, skignet n’eus ket pell? Ur goulenn zo: petra eo soñj an sterdeidi (a dalv meur a sterdead, e brezhoneg) a-zivout ar bed, an dañvez, an Doue [evidon-me ez eus unan : -) ]
Ar Bibl: «Da gentañ e krouas Doue an neñv hag an douar » , skignet gant skipailh Apollo XI, adalek al Loar.
.
Skignet en deus skipailh Apollo XI ur gemenadenn (ul lodennig eus levr brudet ar C’heneliezh ) evit an holl annezidi eus an Douar, adalek al Loar.
.1.
.1 Da gentañ e krouas Doue an neñv hag an douar. 2. Hag an douar a oa gouez ha goullo, gant teñvalijenn war c’horre an islonk, med Spered doue a blave war-c’horre an doureier. 3. Hag e lavaras Doue: « Ra vezo goulou! » hag e voe gouloù. 4 Gwelet nen doa Doue e oa ar goulou un dra vat. Dispartiet en doa Doue ar goulou diouzh an deñvalijenn. 5 Hag e c’halvas Doue ar goulou : Deiz, hag en deñvalijenn a c’halvas : Noz. Hag e voe un abardaez hag e voe ur beure : un devezh.
…/… [livadur ar c’hrouiñ, e-pad c’hwec’h devezh, gant aozer al levr]
.2.
.1 Hag e voe echu an neñvoù, an douar, hag o holl strolladoù. 2 Echuet en devoa Doue, d’ar seizhvet deiz, al labour en devoa graet, hag e tiskuizhas en deiz-se, ar seizhvet eus an holl labour en devoa graet. 3 Hag e vennigas Doue an deiz-se, ar seizvet, hag e santelaas anezhañ, rak ennañ en devoa diskuizhet eus an holl oberoù en devoa krouet, en devoa bet, eñ Doue, da ober. 4 Setu orin an neñv hag an douar, pa voent krouet, d’ar mare ma reas an Aotroù Doue an douar hag an neñv.
>>> Al linennoù en a-raok a teu deus : Ar Bibl , ti-embann An Tour Tan , troidigezh e brezhoneg gant +Per ar Gall ha +Job Lec’hvien, 1980
Setu. Gwelet e vez e lâr ar Bibl, dre ur gomz leun a imachoù hag a furnez, liv ar varzhoniezh warni, un dra bennak don d’an holl, bugale pe tud deuet, ha pa vefent skiantourien, ijinourien, tud desket braz….
N’eo ket toud. Aldrin hag a oa bet chomet ur prantad, e unan penn, e-bourzh al lestrig Eagle (Erer) en deus bet tro da gomuniañ (kaset e voe gantañ - eñ ur protestant - an traouigoù a veze ret evit-se).
>>> Gwelet e-traoñ ar bajennad chomlec’h ar pennad (lec’hienn aleteia)
N’eo ket echu. Ar skritell a chom war al loar war-lerc’h an sterdeidi a zo skrivet warni July 1969 A D. An div lizherenn-se a dalv « Anno Domini » (e latineg), hag a ziskouez mat e vez menneget an deiziadur kristen.. Goulennet ez eus bet digant Richard Nixon, prezidant ar Stadoù-Unanet.
Neil Armstrong: « That's one small step for a man - One giant leap for Mankind »
.
N’ am eus lâret grik ebet diwar Neil Armstrong, an hini keñtan oc’h ober ur c’hammed war al loar: «That's one small step for a man - One giant leap for Mankind / ur c’hammed bihan evit un den, ur c’hammed divent evit mab-den! »
Petra eo e soñj dezhañ, goude an droiadenn-mañ? Gwelout a ra an douar evel un oaziz glas ha brav, ur burzhud e-kreiz an egor. Deomp-ni d’he mirout, hervezañ. N’eus planedenn all ebet! Un ekologour e bloavezhioù 60’s.
Evitan,war e seblant, ne vo ergezhadg an egor nag aes na dibenn. Ar pep pouezusañ eo an Douar! Komprenet en deus an den kentañ war al loar – muioc’h eget tud all evel politikourien, pennoù-braz en embregerezhioù, kazetennerien, da skouer – ma’z’ eo rond hon flanedenn, ha dreist-holl n’eus planedenn all. An hini nemeti eo evidomp-ni!
Ar gentel-se zo c’hoazh dirazomp. Dazont ar bed, dazont an Douar zo etre daouarn mab-den, bremañ muioc’h eget bizkoazh! Ra vo gras Doue digemeret gant annezidi an Douar…evit ma ne vo ket an deñvalijenn oc’h ober e reuz warnomp…evit ma vevomp dindan sklaerder ar sklerijenn wir. E-pad pell c’hoazh.
Tintin (1954, brezhoneg 1996): « Evit ar wezh kentañ moarvat en Istor Mab-Den EZ EUS UN DEN O KERZHET WAR AL LOAR! »
.
Ken abred a 1954 e veze embannet (e galleg) gant Hergé - tresadennour brudet ma'z'eus! - un albom Tintin a-zivout al Loar. Lakaet eo bet e brezhoneg a-drugarez da (+) zDivi gKervella hag embannet a-drugarez da (+) vMartial Menard (ti-embann An Here) e 1996. Petra a lâre an haroz Tintin en ur lakaat e dreid war leurenn al Loar?:
«Setu!...Graet ganin ur c'hammedoù bennak!... Evit ar wezh-kentañ moarvat en Istor Mab-Den EZ EUS UN DEN O KERZHET WAR AL LOAR!« pajennad 25, lizherennoù vraz gant Hergé.
Un tamm evezh ouzh ar gêr: moarvat...Souezhus, pe fentus, n'eo ket 'ta? Evel ma chomfe un tamm douetañs, marteze? :-)
.
.
evit mont pelloc'h:
. US specialised website:
. roll ar « Moonwalkers»
. Aldrin, den a Feiz
.
V2 26vet a viz gouere 2019 (kaier a fotoioù, chenchamanchoù en destenn ivez)
V2 bis 31 a viz Gouer 2019 (ul luc'hskeudenn ouzhpenn, linennoù diwar Tintin)
■