NY, 9/11 : an eñvor hag ar vuhez

Bez’ e oa bet ugent vloaz zo, rik !

E-pelec’h e oan-me ? O labourat e oan, e-korf ur skipailh, pep hini oc'h ober ouzh e skramm dezhañ. A-bred e oa resevet ganeomp holl ur gemenadenn vihan. Iskis un tamm, ha distrujet hep teurel re a evezh (kement a gemennadoù zo!). Diwezhatoc’hik unan all, ledanoc’h, resisoc'h, kaset ivez gant renerezh braz an ti-bank-se (anavezet mat e Breizh). Un adstal a oa eno, e NY, e-barzh tourioù ar WTC ( World Trade Center). Ya, gwir !

Buan a-walc’h ne voe ket posubl kaout muioc’h a ditouroù dre ar rouedad, ken stoufet ma oa an holl lec’hiennoù. Echu an devezhiad labour, en ur vont er straed, e talc’hen ma selloù ouzh nec'h an Tour Montparnasse, an hini brasañ (220 m a uhelded) e bro-Frañs a-bezh. Hag e lâren d’ur genlabourer (hemañ ur Breizhad ivez) : « Setu, fin an tourioù divent eo. Tourioù seurt-se, ne vo ket savet anezhe, biken ken ! ». Faziet on a-galz war ar poent-se, hañ !

Kalz-kalz a gelachoù, a filmoù a gaver er prantad-mañ diwar-benn ar gwalldaolioù-se. Betek re ? Mes petra eo deuet da vezañ « Ground Zero », tachennad an daou dour ? Bloavezhioù goude, ez eo bet hi adkempennet.

Daou boull-eñvor a chom, karrez o stumm, dour-froud enne, birvidik ha sioulik (d’an nebeutañ, n’am eus ket soñj eus trouz ebet ken). Tro-dro da bep karrez, engravet en dir, anoioù tud. Sell’ ta ! Anoioù-bihan brezhonek : Yvonne ! Unan all c’hoaz anavezet mat ha karet gant ar Vretoned: Ann ! Pegen fromus eo !

Pelloc'hig, ur framm dir hag a-vremañ, evel div askell nerzhus, gwisket a livaj gwenn – liv ar peoc’h hag an Neñv - . Damheñvel eo ar monumant-se ouzh restachoù kamm-digamm, drailhajoù eus an div dour distrujet. Treset brav eo. Ha mistr.

En ur erruout di, setu me treset ur sin a groaz ouzhin ! Dic'hortozet a-grenn! Hep prederiañ ! Ken fromus eo al lec'h hag an aergelc'h. Kement a boan zo bet amañ... E korner al liorzh e oa ur gward, en e sav. Hennezh en doa ma welet. Pa welen anezhañ, pe an drolinenn anezhañ. War-eeun, hag a-bell. Ur predig e voe ha ne c’heller ket e ankounac’haat. Bez’ e oe sponterien, muntrerien hag o deus graet-se, dec’h. Bez’ ez eus ivez tud a beoc’h, hirio. Beajourion eveldon deuet eus a-bell, en tu all d’ar mor. A-wechoù e vez rannet un dra bennak don, gwiriek, etre tud ha n'anavezont ket an eil egile. Nag a souezh!

Un tour nevez, unan hepken, zo bet savet, tostik-tost diouzh roudoù, gwriziennoù an daou all. Uhelloc’h egete. Bravoc’h c’hoaz egete. Forzh pelec’h e seller outi, ez eo brav. A-bell, a-dost, e-touez savadurioù all ar gêr vraz, war vord ar mor-braz. Evidon-me ha pa soñjan, emañ-hi an hini vravañ e New-York. Hep mar ebet.

New-York. Kenderc’hel a ra ar vuhez e kêr. Trouzus, troidellus, nerzhus, rust ha mousc’hoarzus. « Struggle for life » a vez lâret ingal eus ar vuhez e Stadoù-Unanet, « struggle for bilhedoù gwer » a lavarfen (rak tud paour zo eno, ivez). Leun a vuhez, hag a startijenn eo ar gêr, hag a zo lesañvet Big Apple, n'ouzon ket perak. E straedoù, war plasoù, e stalioù, e tren-buzhug, e karterioù, e liorzhoù braz, e mirdioù, en ilizoù, e-bourzh dreuz-bigi, en aerbozhioù…N’eus nemet ar burevioù ha ne c’hell ket Yann valeer mont-tre enne. Burevioù hag a zo bet enne muioc’h evit 2.800 den, aet da Anaon. An devezh-mañ. C'hwezh c'hwerv an istor zo dremenet aze.

. adstal un embregerezh bihanoc’h, liammet ouzh an embregerezh a-orin (filiale, e galleg)

. 9/11 evit an Amerikaned, e vez skrivet 9/11. Evit an Europeiz, e vez skrivet 11/9 (11vet a viz gwengolo).

.

MAJ/Ouzhpennadoù da heul:

Chomet eo ar barzh brezhoneger (kaner ha skrivagner) o vevañ e New-York un daouzek bloaz bennak.

Aze da heul, un destenn embannet el levrig divyezhek« An toull en nor». D'am menno, e deus bet c'hoant ar barzh sevel barzhonegoù skoaz-ouzh-skoaz, a-wechoù hep na vezont troidigezhioù rik koulskoude .

War ribl ar ster Harlem

Etre div roc’hell (he gwelet am eus

O taskren e-kreiz an deiz hag e reuz)

Ez eus, me oar, ur vleunienn manet pur,

Ar simant en deus, burzhui diasur,

Laosket disto un takadig douar

‘Lec’h ‘tiwanas he buhezig dibar

New-York, eost 1963

Sur les bords de Harlem river

Entre deux roches

S’épanouit, je le sais, une fleur dans sa pureté

_ Je l’ai vue, tremblante, dans le vacarme du jour _

Le ciment a bien dû laisser sous le ciel

Un petit coin de terre, miracle douteux

Où sa petite vie, unique, a pu éclore.

New-York, août 1963

Pajenn 32-33 (diwar mank an natur er gêr-vraz, hag ivez diwar ur plac'hig? piv oar?)

.

notenn: N'eus añv-embanner ebet. Moullet e 1972. Levrig kavet evit prennañ ba' levrdi Lenn-ha-dilenn (Gwened)

Skrivet e brezhoneg a-vremañ, hag e stumm ur romant istorel berr: Ur sell ouzh brezel pevarzek (1918, WWI) e bro an Aberioù ha Brest.

Edo o vont da borzh Brest da gerc’had soudarded, nevez, deut dre vor eus ar Stadoù-Unanet.

…/... En ur vont war-bouez traoñ e klaske an Amerikan drailhañ ur ger galleg bennak d’ar merc’hed, ken e c’hoarzhe ar re-mañ gantañ. A-dachadoù e tifoupe ur c’herienn vrezhoneg ivez. Divroet e oa bet tad John diouzh kreiz-Breizh, war-dro ar bloavezhioù 1880, evit mont da glask labour da New-York. Ha dimezet eno gant un Amerikanez.

Pajennad 23

Goulc’han Kervella ; Enez an Amerikaned, Skol Vreizh, 2021, 130 pajenn. ISBN : 978-2-36758-124-8

chomlec'h https://leohousenyc.com/ The Leo house (N-Y), ur chomlec’h lec’hiet mat, da gaout bod ha merenn-vihan, un toullad devezhioù-pad.

br.wikipedia https://br.wikipedia.org/wiki/New_York New-York (pajennad e brezhoneg)

.

Pennad skrivet d’an 11vet a viz Gwengolo 2021, cheñchamanchoùigoù d'ar 15vet a viz gwengolo

Fotoioù bet tapet e miz gouere 2016

.