Anna Romanovna Mouradova: ar Brezhoneg ? Ur yezh c’hwek-tre ha barzhonius-kenañ !

[ABP] Ha kelennet ho peus ar yezh e Skol-Veur Moskou ?

[Anna Mouradova] Ya, avat, etre 1997 ha 2011. O paouez echuiñ ma studioù e oan e Skol-Veur ar Yezhoù e Moskou, ma m’eus kendalc’het ma studioù eno, goude bezañ bet tapet ganin ma Diplom e Skol-Veur Roazhon 2 (departamant Brezhoneg ha Keltieg). Kinniget eo bet din skrivañ un dezenn e-barzh Ensavadur Enklaskoù war ar Yezhoù (Akademiezh Skianchoù eus bro Rusia). Evel an holl yalc’hourien tezenn er mare-mañ e veze ret din kelenn. Dre e oa ma dezenn he fal yezh al lennegezh vrezhonek dre gomz perak ‘ta ne z’afen ket da gelenn ar brezhoneg?

Er prantad-mañ edo ar skol-veurioù a vro Rusia muioc’h digor evit bremañ. Kentelioù zo hag a oa tonket nompas evit studieren nemetken mes evit tudoù all, dre vraz.

Diouzh ar c’hiz e oa ar yezhoù keltiek daoust dezhe nompas bezañ kalz a vrud dezhe. Dre-se e oa ar re yaouank o tizoloeiñ ar sonerezh geltiek, en he barzh Alan Stivell, Tri Yann ha reou all.

O vezañ an arbennigourez nemeti war ar brezhoneg on bet pedet e MGU (Skol-Veur ar Stad e Moskou) da gelenn di ar brezhoneg ha diwezatoc’h kinnig kentelioù war al lizheregouriezh geltiek.E-touez ma studierien e oa reoù da zont da vezañ yezhourien, mes e oa ivez sonerien hag a zo deuet ar vrud d’ar sonerezh vreizhat a-drugarez dezhe, tamm ha tamm e bro Rusia. Bez e oamp ar memes oad tamm pe damm. A-wechoù da heul ar gentelioù brezhoneg, da noz, e oa ar studierien koulz hag o c’helenner o tañsal ar c’horoll fisel pe ar gavotenn, e tier-noz Moskou. An amzer-wechall e oa, un amzer all !

Cheñchet an traoù pa voe ret d’ar Skolioù-veur dont da vezañ askorus – evel e pep lec’h. Evit abegoù arc’hantus, meur a zanvez o deus bet skarzhet kuit yezhoù ral en o souez. E 2011 e oe ret din chom a sav gant va gentelioù brezhoneg, ar pezh a zo bet domaj braz evit ma studieren koulz hag evit ma genvreudeur daoust deomp bezañ daremprejoù mat etrezomp-ni betek-henn. Ur wech an amzer pa teuan e Moskou e kinnigan kentelioù brezhoneg er MGU. Mes an dra-se ne c’hell nemet reiñ un tañva eus ar yezh.Chom a ra memestra ul levr-studiañ bet skrivet ganin evit ma studierien rusianeger hag evit an holl re a fell dezhe deskiñ ar brezhoneg.Ur plac’h yaouank rusianez, Yulia Borisova hec’h añv, bet implijet ganti ma hentenn a zo deuet da vezañ ur skrivagnerez e brezhoneg, brud vat dezhi.

[ABP] Ha gwir eo ho peus kroget gant ar brezhoneg d’an oad a 15 vloaz ? Perak ar brezhoneg ?

[Anna Mouradova] Ya, gwir eo. A-viskoazh e blije din ar yezhoù dibaot, ha pa oan-me ur plac’h vihan. Pa vezer ganet e-barzh ur familh hag a vez komzet un tamm ur yezh minorelaet en he c’hreiz, n’eo ket souezhus ! D’an oad a 12 vloaz am eus desket al latineg ma unan-penn, evit en em ziduiñ just a-walc’h. Mes boutin eo al latineg. Me a felle din deskiñ ur yezh ha den ebet ne ouie anezhi em vro ! Dre ma oan o teskiñ ar galleg dija e ouien hag e oa eus ar brezhoneg.

Ha bremañ ijinit ‘ta an diaester da zeskiñ : e 1988 emaomp, en URSS (Unvaniezh ar Republikoù Sokialour Sovietek), ur vro serret he harzoù. N’eus na genrouedad, nag urzhiataer hiniennel. En amzer-se n’eus tra ebet seurt-se ! Prennañ ul levr e bro Frañs ? Diposubl toud ha ne c’helle den ebet soñjal en an dra-se ! Al levraouigi nemetken o doa droad d’en ober ! Hag evit lakaat ma añv e vije ret din bezañ erruet en-tu all da 16 vloaz. Ne oan nemet 15 vloaz ha ne oan ket evit gortoz. Neuze e ‘z’an war-eeun da Ensavadur Enklaskoù war ar Yezhoù, a-zindan Akademiezh Skianchoù eus bro Rusia, evit goulenn digant ar sekretouriezh mard ez eo ur mailh war ar yezhoù keltiek hag a c’hellfe reiñ un tamm sikour din. Morse n’am eus komprenet perak o deus taolet evezh ouzhin gant siriusted. Ambrouget on bet da Viktor Kalygin, anezhañ un den barrek brudet ha savet gantañ meur a levr diwar an henn-iwerzhoneg. A-oad ganin eo e verc’h ha setu perak, kredapl braz, en deus bet gouest d’am heñchañ ha treuskas din gouiziegezhioù diazezel e tachennad al lizheregouriezh geltiek. Diwezatoc’h ez eo eñ deuet da vezañ ma rener-tezenn. Hemañ eo en deus prestet din, e 1988, al levr Komzom, lennom ha skrivom brezoneg digant Tricoire. Dre-se on bet gouest da gregiñ e-barzh ar brezhoneg ma-unan penn.

[ABP] Mes pet a yezhoù a reoc’h gante pe a skrivit ?

[Anna Mouradova] Meur a yezh a ouian mes ne c’hellan ket lâret e mestronionañ mat-tre an holl deusoute. Ar Rusianeg eo ma yezh-vamm pa vez an assyrieg (anvet ivez an arameeg a-vremañ) ar yezh kostez va zad. Gouzout a ran ivez ar brezhoneg, ar saozneg, ar galleg, lenn a ran al latineg, kompren a ran ar c’hembraeg hag ar c’herneveureg. Graet am eus ivez Alamaneg, henn-Gresianeg, un tammig a henn-Iwerzhoneg, daoust din nompas bezañ bet re a ezhomm deusoutan. Evit ar mare, emaon o teskiñ ar georgianeg hag an arabeg.

[ABP] Perak emaoc’h-c’hwi tost ho kalon ouzh ar brezhoneg ?

[Anna Mouradova] Ur yezh c’hwek-tre ha varzhonius-kenañ eo.

[ABP] Skrivañ barzhonegoù e brezhoneg a blij deoc’h ?

[Anna Mouradova] Ya, din-me e seblant emañ ar brezhoneg ur yezh mat da skrivañ barzhonegoù ganti. Ouzhpenn-se ez euz un hengoun barzhonegel e brezhoneg a denn eus ar Grenn-Amzer hag a zo anezhi bev-buhezek c’hoazh. Ur blijadur eo sevel skridoù varzhonegel e brezhoneg !

[ABP] Troet e brezhoneg ho peus aozerien rusian ha georjek. Ha troet ho peus aozerien vreizhat ha vrezhoneger en ur yezh all ? Peotramant peseurt aozerien vreizhat ho pefe c’hoant da dreiñ o skridoù ?

[Anna Mouradova] Lennerien rusian a zo tomm o c’halon ouzh marvailhoù boblek ha mojennoù. Setu perak ‘m eus troet marvailhoù digant Luzel, Troude ha Milin, meur a damm eus « Mojenn an ankoù » digant Anatole Ar Braz, mojennoù digant Youn Ar Moal. Degemeret mat eo bet an droidigezhioù-mañ gant al lennerien rusianer. Neuze e soñj din treiñ gwerzioù vreizhat evit o embann e bro-Rusia

[ABP] Degemeriad hoc’h evit Kolier an Erminig 2020. Ha lorc’h zo ennoc’h ral ar gopr-se ? Petra a dalv evidout ?

[Anna Mouradova] Pebezh goulenn ! A-dra sur ez eus lorc’h ennon, rak-se ! Un enor braz eo evidon : talvezout a ra ez eo bet prizet ha barnet pouezus al labour graet ganin, ma vuhez-pad pe dost.

[ABP] Hirio an deiz emaoc’h o vevañ e Tbilisi e bro Georjia. Daoust hag emañ ar vro-se hini ho kwriziennoù asiriek ?

[Anna Mouradova] Ganet eo bet ma zad e Tbilisi e bro Georjia. Bevet en deus amañ a-raok mont da Voskoù evit studiañ en ur skol-veur ha labourat eno da heul. E familh dezhañ, niverus, meur a rummad enni, a vev e bro Georjia evit poent. Bro Georjia koulz ha bro-Rusia a zo ar vroioù ma teuian deusoute.

[ABP] Daoust hag e c’helloc’h lârout deomp ur gêrig diwar an Asirianed ? Petra int : ur gumuniezh genelek pe relijiel ? Hag ur bobl- distad e vefe, stlabezet e broioù ar Reter ?

[Anna Mouradova] An Asirianed a zo ur gumuniezh genelek ma z’eo pouezus-kenañ ar relijion gristen evite. Siwazh dezhe, n’emañ ket ar jeu zouaroniel-bolitikel en e wellañ evit ar Gristenien. Skoet eo bet an Asirianed gant meur a c’houennlazh, an hini diwezhat o vezañ bet p’o deus freuzet sponterien Daesh (Stad Izlamek) an douaroù ma oa an Asirianed perc’henned warne, e bro Siri koulz hag e bro-Irak. Siwazh, n’eus nag a stad deomp-ni nag a emrenerezh e-korf ur stad, ar pezh a zegas deomp kalz a gudennoù.

E 2015...e-pad ar brezel...on bet e ti mignoned din, anezhe Asirianed, e bro Irak. Eno am eus gwelet pegen gouzañvet e deus hor pobl, ur wech c’hoazh. An dra-se e n’eus lakaet ac’hanon da soñjal en istor ma familh ma voe roet dezhi kuitaat bro-Iran evit erruout evel repuidi e bro-Georjia, e dibenn an naontekvet kantved.

[ABP] C’hwi a oar an arameeg, yezh an Asirianed, hag a vefe bet hini an Aotroù Krist ?

[Anna Mouradova] Lâret e vez se a-wechoù. Mes dav eo kompren mat edo arameeg Jezuz-Krist disheñvel a-walc’h (pe a-grenn?) diouzh ar rannyezhoù arameek a-vremañ. Ar yezh ez an ganti gant ma amezeien e Tbilisi, n’emañ ket hi heñvel ouzh hini implijet gant Jezuz evit komz d’an Ebestel. Bez ez eus daou vil (2.000) bloaz a bellder etrezomp, memestra ! Koulskoude, ar frazenn « Sav en da sav ! » a vezen o lavarout d’am blac’hig bep mintin pa oa hi bihan toud, a zo heñvel ouzh ar frazenn arameek brudet-kenañ eus an Aviel. [« Talitha koumi ! » Mark 5.41, addendum d’an droidigezh].

[ABP] Bennozh Doue evit toud ar pezh ho peus graet evit ar Brezhoneg. Ha gourc’hemmenoù evit ho Kolier an Erminig ! (voir notre article)

(1) Hirio, er-maez eus ar vroioù « geltiek », n’eus nemet Skol-Veur Harvard vez kelennet ar Brezhoneg ganti.

Interview gant Philippe Argouarch

Troidigezh gant Yann-Lukas Le Floc’h